Ortigi yillarda O‘zbekistonda soliq davlat daromadlarining o‘sishi nisbatan katta etib kelganligi haqida ommaviy tushunchalar amalga oshirilmoqda. 2021-yilda xar bir O‘zbekiston fuqarosi uchun soliqlar to‘plami soliqlashgan summalarga, valyutadan sotib olingan tovar va xizmatlarga asoslab hisoblangan budjet daromadlarining o‘sishi sifatida hisoblanadi.
2020-yilda O‘zbekiston Respublikasi budjeti uchun soliq davlat daromadlarining jami umumiy miqdori 187 trln so‘m tashkil etgan. Shunisi vizual bilimdonlik huquqlaridagi tushumlar bilan bog‘liq xisoblanadigan bojxona soliqlaridan tashkil topgan soliqlar 32% tashkil etgan. 2021-yilda bu ko‘rsatkich 36,1% ga oshdi. Bu esa O‘zbekiston budjetining yanada rivojlanishini tasdiqlovchi fakt sifatida e’tiborga olinadi.
2022-yil uchun namoyish etilishga olinadigan budjetda soliq davlat daromadlarining jami miqdori 200 trln so‘m teng. Bu havola orqali O‘zbekiston Respublikasi soliq davlat daromadlarini aniqroq va tarixiy tarzda bilish imkoniyatiga ega bo‘lishadi. Bu esa mamlakatimiz rivojlanishining yanada tezlashishiga hamda soliq to‘lovchilar uchun afzallik yaratishga imkoniyat beradi.
O’zbekiston budjet daromadlari
O‘zbekiston budjet daromadlari, davlat tashkil etib olib boriladigan moliyaviy operatsiyalar tufayli amalga oshiriladigan daromadlardir. O‘zbekiston Respublikasi budjeti mahalliy soliqlar, james (soliq) soliqlar, soliq bojxonalari tushumlarini jamiylyigi, hamda boshqa daromadlar orqali to‘plangan summani ifodalaydi.
Budjet daromadlari, davlat xizmatlarini ta’minlash uchun zarur bo‘lgan mablag‘larni amalga oshirishda asosiy manba sifatida davlat soliqliq tashkilotlariga, hamda soliqqa solinadigan shaxslarga keladi. O‘zbekiston davlatining budjet daromadlarini oshirishga maqsadlanayotgan asosiy vositalar sifatida soliqlik soliolaish tizimini yanada takomillashtirish va soliqlarni samarali shaklda to‘lashdir.
Budjet daromadlari prognoz qilingan soliqlarni amalga oshirish asosidir. Bu soliqlar, dastlab soliqlik bojxonalari orqali to‘plangan mablag‘lar, sarmoya daromadlari, soliqlik soliqlari, inflyasiya nisbatan ortigi soliqlar va boshqa daromadlar hisobga olinadi. Soliqlardan olinadigan daromadlar hamda soliqlar uchun yuklanadigan pul mablag‘lar yil boshidagi amalga oshirilish tartibi asosida belgilanadi.
Soliqlik soliolaish tizimi – O‘zbekiston Respublikasidagi soliqlar, soliq agentliklari va soliqlik to‘g‘risida boshqa pasport ma’lumotlarni yuritadigan tashkilotlarning birlashgan faoliyatlariga boy tizimdir.
Budjet daromadlarining asosiy manbai soliqlar hisoblanadi. Bu esa soliqlar, boshqa daromadlar va boshqa ma’lumotlarga asoslangan ko‘rsatkichlarning jamiyliklaridir. Soliqlarni to‘plashda amalga oshiriladigan usullar tartibiga maqsoaddorlik, hamda ular bilan bog‘liq davlat xizmatlarini ta’minlash jarayoni belgilanadi.
Daromadlarning oshishi
O‘zbekiston budjeti soliqlar va soliqlar tushumlarini tashkil etadi. Bu soliqlar davlatning soliqlar tizimi orqali to‘planadi va daromadlar tashkil etadi. Soliqlar davlatning soliqlar tushumlariga o‘xshash bojxona ortigi hamda soliqlar to‘lov shaklida to‘lanadi. Soliqlar daromadlarini tashkil etadi va daromadlar hamda daromadlar oshishi davlat xizmatlarining, infrastrukturaning va sotsial sohalarining moliyaviy talablari uchun muhim manbai sifatida xizmat qiladi.
Budjet daromadlarining oshishi O‘zbekiston soliqlarining to‘planishi bilan bog‘liqdir. Daromadlar uchun prognozlangan soliqlar summasining oshishi bu daromadlarning oshishi bilan bog‘liqdir. Soliqlar tushumlari va tashkilotlar orqali tashkil etilgan soliqlar hamda daromadlar tashkil etadi.
Daromadlar tashkil etish uchun O‘zbekiston budjeti soliqlari qonunlariga asosan tashkil etilgan soliqlar va daromadlardir. Daromadlar sarmoya daromadlariga, davlat xizmatlariga, infrastrukturaga va sotsial sohalariga aloqador bo‘lishi kerak.
Budjet daromadlari daromadning umumiy miqdorini bildiradi. Daromadlar soliqlarni qoyalash harakati orqali uzun muddatda daromadlarni oshirish bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Daromadlarning oshishi davlat tomonidan xizmat qilingan davlat xizmatlari, infrastruktura va sotsial sohalar uchun muhim moliyaviy resursni ta’minlashda muhim ahamiyatga ega.
Daromadlarning oshishi soliqlar hamda soliqlar tushumlarini tashkil etuvchi tashkilotlar tomonidan qabil qilinadi. Soliqlar davlatning moliyaviy resurslarni mobilizatsiyalashda muhim vosita sifatida xizmat qiladi. Daromadlarning oshishi soliqlar va soliqlar tushumlarining foizga o‘xshash bojxona ortigi bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Soliqlar va daromadlar davlat budjeti tashkilotlar va oliygohlar uchun to‘lovlar va beriluvchi soliqlarning asosiy manbalaridan biri sifatida xizmat qiladi.
Sarmoya daromadlari uchun budjet daromadlari tushumlariga soliq nisbatan foizga ortigi soliq
Natijada, sarmoya daromadlari uchun budjet daromadlari tushumlarining soliq nisbatan foizga ortishi soliq yutuqlarini oshiradi. Ushbu foiz sarmoya daromadlari uchun ajratilgan soliq summasining umumiy budjet daromadlari tushumlariga nisbatan miqdori ifodalanganda hisoblanadi.
Shuningdek, daromadlar soliqining oshishi hamda soliq nisbatan foizga ortigi soliqning oshishi butun davlat budjeti uchun muhim ahamiyatga ega. Bu ortiqcha soliq miqdorining oshishi davlat budjetida ortiqcha moliya resurslarining paydo bo’lishiga olib keladi.
Soliq prognozlari bo’ylab tahlil qilib chiqilgan ma’lumotlarga ko’ra, sarmoya daromadlari uchun budjet daromadlari tushum soliq nisbatan foizga ortib ketmoqda. Bu esa mamlakat iqtisodiyotida sarmoya sohasida rivojlanishni ta’minlash uchun muhim ahamiyatga ega. Soliq nisbatan foizga ortigi soliqning oshishining asosiy sabablari ichida katta korxonalar va tashkilotlar tomonidan topshirilayotgan daromadlar tushumlari katta ahamiyatga ega bo’lib, bukorolikka asosiy manba sifatida xizmat qiladi.
Iqtisodiyot sohasinda katta korxonalar va tashkilotlar tomonidan topshiriladigan daromadlar tushumlari soliqlarini kichik korxonalar, tashkilotlar soliyalariga nisbatan ortiqcha soliq miqdori oshiriladi. Bu soliqlar devonxona, ishlab chiqarish, import va eksport sohasidagi tashkilotlar bilan bog’liq bo’lib, ularning boshqa boshlig’i yetakchilari, talabadorlari, ishchi oylari va boshqalar tomonidan topshirilgan daromadlarga asoslanadi.
Katta korxonalar va tashkilotlar tomonidan topshirib berilayotgan daromadlar tushumlari soliyalari uchun soliq miqdori tashkil etadi. Ular boshkaruvchining haqdoni qo’llash, jamoa talabalarining o’qishi, o’z-o’ziga dublikat hisob-kitoblar borishini ta’minlash, xodimlarni malakasini oshirish uchun tashkil etilgan xodimlik kabinetlari, meditsina sohasida ta’lim jarayonini taqozo etish, ta’lim muassasalarini rekonstruksiya qilish va boshqalar kabi muhim vazifalarni amalga oshirish uchun xarajatlar hisoblanadi.
Bundan tashqari, ortiqcha soliq summasi daromadlar soliqining oshishi natijasida davlat tomonidan boshqariladigan hamkorliklar va loyihalar uchun moliyalashtirish to’lovi xujjatlarni amalga oshirish, davlat institutlariga xizmat ko’rsatish, meditsina, ta’lim, texnika jarayonini rivojlantirish va boshqalar kabi muhim sohalarda xizmatlarni takomillashtirish uchun sarflanadi.
Shu bilan birga, sarmoya daromadlari uchun budjet daromadlari tushum soliq nisbatan foizga ortib ketganligi davlat budjetining o’sishining bir alamatidir. Bu soliq o’sishi daromadlarda ko’tarilishga asoslanadi va davlatning iqtisodiyotidagi rivojlanish va iste’molchilik darajasi bilan bog’liqdir.
O’zbekistonda budjet daromadlari tashkilotlari
O’zbekiston budjetining ortigi soliqlar va soliq bojxonalari daromadlarini amalga oshirish uchun xususiy tashkilotlar o’rnatilgan. Bu tashkilotlar soliq daromadlarini to’plash va uni budjetga kiritish, soliq hamda daromadlarni rejalashtirish va investitsiyalar yaratish va boshqarishga oid vazifalarni bajarish bilan shug’ullanadi.
Budjetning asosiy daromadlari soliq va nafaqalar to’plashidan kelib chiqadi. Soliq daromadlari, soliq organlari tomonidan amalga oshirilgan soliqlar yoki soliq va xarajatlar uchun to’langan jamg’arma summasini o’z ichiga oladi. Nafaqalar daromadlari esa budjetda yer olishi kerak bo’lgan mavjud imtiyozlar, chegirmalar, shtraflar va to’lovlar yuzasidan kirimlar haqida.
Solih va soliq bojxonalarining rejalashtirilishi, soliqlarni to’plash va jami daromadlarini amalga oshirish uchun qaysi tashkilotlar mavjud?
- Davlat soliqlari va soliq to’lovlari qo’mitasi – daromadlarni to’playdigan tashkilot;
- Davlat soliqlari va soliq to’lovlarini saqlash hamda kreditlashtirish agentligi – soliqlarni qo’llab-quvvatlash, investitsiyalar yaratish uchun mablag’lar sarflash;
- Davlat omonatlari va xorijiy soliqlar bilan shug’ullanadigan soliqlarni to’plash agentligi – xorijiy soliqlarni qo’llab-quvvatlash;
- Davlat soliqlari va soliq to’lovlari xislatlari rejasini yaratish madaniy markazi – soliqlar va soliq to’lovlari rejalashtirish;
- Davlat xarajatlari rejalashtirish agentligi – xarajatlarni rejalashtirish va amalga oshirish;
- Davlat soliqlari va soliq to’lovlarini to’plash agentligi – soliqlarni to’plash va ulardan kelgan daromadlarni amalga oshirish;
Bu tashkilotlar soliq tizimining samaradorligini oshirish, soliq daromadlari va soliqlarni boshqarish jarayonlarini joriy etish uchun zarurdir. Ular davlatning soliqlar va daromadlarni efektiv boshqarishini ta’minlash va moliyaviy stabilizatsiyani o’rnatishda muhim ahamiyatga ega.
Davlat xizmatlari
Davlat xizmatlari O’zbekiston budjeti uchun ahamiyatli bir manbani tashkil etadi. Bu yo’nalish, daromadlarning ortig’i tufayli budjetda muvaffaqiyatli amalga oshiriladigan yangi dasturlar va loyihalarni boshlaydi.
Budjet daromadlari tashkilotlari davlatning o’zaro ishbirligini rivojlantirish, sanoatni o’sishga moslashtirish, turizm, transport, telekommunikatsiyalar, energiya, ishlab chiqarish, infrastruktura va boshqalar kabi sanoat sohalariga yirik investitsiya va kreditlar berish bilan shug’ullanadilar.
Barcha daromadlar tashkilotlari ma’lum bir dastur asosida amalga oshiriladi. Bu dastur soliq somni tushumlariga bojxona soliqlarining to’lovlarini nazorat qilishga, soliqlarni jamlay olgan davlat soliqni o‘rniga ko‘chirishga yordam beradi.
2022-yil uchun budjeti tashkil etish va har bir davlat tashkiloti uchun yangi soliq soliqlarining qo‘shib olinishiga izchillik bilan tajriba boshladi. Soliqlarning ortig’i 5 trln so‘mdan oshib ketdi va prognozlar 2023-yilda ortigi daromadlarning 10 foizga etib borishini ko‘rsatadi.
O’zbekiston, davlat xizmatlarini yanada rivojlantirish va samarali shakllarda ko‘rsatishga va daromadlarning ortigi ustida ishlaydigan yangi strategiyalar va loyihalarni amalga oshirishda nisbatan ortiqcha harakat qilmoqda. Bu, mamlakatning iqtisodiy va sotsial sohalardan muvaffaqiyatli foydalanishga imkoniyat yaratadi.
| Budjet daromadlari | 2022-yil |
|---|---|
| Davlat xizmatlari | 200 trln so‘m |
| Etib orqali ortig’i | 5 trln so‘m |
| Ortig’i foizga etib borishi | 10 foiz |
O‘zbekistonda budjet daromadlarini 2022-yilda infrastruktura o‘tkaziladigan soliqlar tashkil etadi
2022-yil O‘zbekistonda budjet daromadlari 200 trln so‘mdan oshib ketgan bo‘lib, bu O‘zbekiston budjet daromadlari uchun muhim rivojlanishdir. O‘zbekistonning soliq daromadlari, ya’ni davlat tomonidan olinayotgan soliqlar va daromadlar, xalqaro tijorat, sotsial sohalar va sarmoya faoliyati orqali amalga oshiriladi.
Budjet daromadlaridagi oshish nisbatan 2021-yilga nisbatan etib borayotgan natijalar muhimdir. Soliq daromadlari hamda daromadlarning oshishi davlatning sarmoya daromadlari, yani tushumlar, bojxona soliqlari, sotsial sohalar va boshqalar uchun fonlashtiriladi.
O‘zbekiston budjeti hamda boshqa soliq tashkillari, infrastrukturani rivojlantirish, transport va kommunikatsiya tarmoqlari, sizning avtomobilingiz, transport shuksizligi, multimo‘jiza bog‘lovchilar va boshqa infrastrukturani rivojlantirishga to‘g‘ri keldi. Infrastruktura daromadlarini oshirish bu yerlarda joylashgan davlat xizmatlari va sotsial sohalar uchun to‘lov qilingan soliqlardan kelib chiqadi, bu bilan birga infrastrukturani o‘tkazish uchun zarur bo‘lgan mablag‘lar jamg‘arilmaktadir.
O‘zbekistonda daromadlarning oshish davlatning sarmoya daromadlarining oshishi bilan bog‘liq. Davlatning sarmoya daromadlari soliq daromadlari yoki soliq to‘lovlar uchun ajratilgan mablag‘lar jamlanmasini ta’minlaydi. Bu daromadlar davlat tomonidan amalga oshiriladigan hamkorliklar va sarmoya dasturlarining o‘rousalari, rivojlanishi va qurilishlari uchun sarflanadi.
Aynan shu sababli, O‘zbekistonda budjet daromadlari hamda soliq daromadlarini oshirishga tez-tez haj pora etiladigan hamda dastlab bunilarga jumladan infrastrukturani rivojlantirish, davlatning xizmatlari va sotsial sohalarga investitsiyalar qilishni o‘z ichiga olgan daromadlar ishlatiladi. Bu soliqlar, davlatning hamkorlik va sarmoya tashkilotlarining yordamida olingan tomonido davlatning yuklanmasiga sarflanadi.
O’zbekistonda 2022-yil uchun budjet daromadlari soliqlar va ortigi uchun prognoz
Davlat soliq qo’llanmalari bojxonalardan, soliqqa tabiiy shaxslardan yig’ilgan mablag’larni hamda sarmoya daromadlarini o’z ichiga oladi. Sarmoya daromadlari esa tranzit va eksport savdo operatsiyalaridan kelgan summalarni ifodalaydi.
- Budjet daromadlari tashkilotlariga qarab, davlat xizmatlarining plag’inishi uchun moliya miqdorlari ajratiladi.
- Infrastruktura, masalan, yo’lovchilar va transport vositalariga qaratilgan soliq to’lovlarida o’sish tezligini ko’rsatadi.
- Sotsial sohalar uchun moliya ajratish hamda bu sohalar bo’yicha xizmat ko’rsatilishidagi xarajatlarni to’lashning o’sishi hamda davlat miqdori ajratishini namoyon qiladi.
Budjet daromadlarining o’sishi davlatning iste’molchi mablag’larini oshirib ketish tugmasligi bilan bog’liqdir. Sarmoya daromadlari soliqlar ortigi uchun prognoz esa budjet oqimining faoliyatini tartibga solishda asosiy ahamiyatga egadir. 2022-yil uchun tashkil etilgan budjet daromadlarining foizga o’sishi soliq tashkilotlari uchun muhim bo’lib, davlat soliq xizmatlari va sotsial sohalar uchun moliya ajratishning muvaffaqiyatini ta’minlayadi.
2022-yil O‘zbekiston budjeti so‘mni etib ortigi davlat soliqlar uchun prognozlashtirilgan daromadlardan tashkil etilgan
O‘zbekiston Respublikasi 2022-yil uchun budjeti davlat soliqlarining tushumlar daromadlari asosida tashkil etilgan. Bu daromadlar sarmoya daromadlari bilan bir qatorda bojxona soliqlari va boshqa soliqlar orqali to‘plangan. Budjetning asosiy daromadlaridan tashkil etilgan soliqlar hamda tashkil etilgan daromadlar fo‘izga nisbatan oshish hamda tashkil etilgan tashkilotlar orqali olingan davlat xizmatlari va infrastruktura muammolariga ehtiyoj bor adabiy kollektiv tomonidan natijaviy yechim qilinadi.