O‘zbekiston bank sohasida yangiliklar bilan yana bir marta bizi quyidagi yangiliklarga xabar qilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi xalq banki – Kendjbank va Milliy bank litsenziyalarga ega bo‘ldi va ular o‘z faoliyatini boshladi. Bu yangi banklar O‘zbekistonning moliyaviy tizimi uchun muhim qadam hisoblanadi. Ularning faoliyatini banklar tarkibida yangi sosial va iqtisodiy imkoniyatlarning yuzaga kelishi uchun muhim samarador hisoblab taut. Bu davlatimizdagi banklar va mikrofinans institutlarining raqobatini oshirishga katta ta’sir ko‘rsatadi.
Banklarning faoliyatini boshlashning asosiy sababi – texnologiyalardan foydalangan holda tahluka solishsiz investitsiyalarni jalb qilish. Shundan ko‘rinib turibdi, banklar xujjatlarning onlayn tarzda xarakatiga imkon beradi va hududdagi banklar berilgan muddatga mazkur summani olishi mumkin. Bu ularning faoliyatini muvaffaqiyatga olib kelishga yordam beradi. Xalqimizning yangi banklar orqali ochilgan hisobraqamlari, omonatlar, valyuta va kredit operatsiyalarini sifatli va barqaror qilish imkoniga ega bo‘ladi.
Banklar o‘zlarining faoliyatining samarasini yechishlari uchun moliyaviy muhitni mustahkamlashtirishlari kerak bo‘lgan granovki ochib beriladi. O‘zbekiston banklarning foizlari juda qimmatdir, shuning uchun ular o‘z faoliyatida faqat pul tiklaganlarga bosh tortib, ularning xujjatlariga katta.
Milliy xududlarda xizmat ko‘rsatish banklarimizning ichtimoiy hayotga katta ta’sir ko‘rsatadi. Xususan, xalqlararo moliya muhitining rivojlanishi va faoliyati, ularning omonatlar va kreditlar tarifini to‘g‘ri tikish uchun qayta haziqalar tug‘uydi.
Banklarning raqobat tizimida yangi qadam bilan ichida O‘zbekistonning iqtisodiy rivojlanishiga ham katta ta’sir ko‘rsatadi. Bu banklar orqali xalqimizga yangi imkoniyatlar ochiladi, va adolatli ish ravishda omonat qilish va kredit olish imkoniyati yana kengayadi. Bu bizning mamlakatchilik iqtisodiyotining yaratayotgan imkoniyatlar hamda ularga nisbatan ko‘proq investitsiya kiritishga imkoniyat yaratadi.
Davlat litsenziyasi bilan davlat tomonidan reglamentlangan shaxsiy ikki-harakat banklari
O‘zbekiston davlati tomonidan salbiy va shaffof o‘tkaziladigan daraxtning dam olish qobiq xissalari mavjuddir. Bu bog‘imlarning Harakatlar Rejasining ustuvor yo‘nalishlari, O‘zbekiston Respublikasi rahbariyatining 2020 yil 7 aprel kuni qabul qilgan “O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirish davlat dasturi 2020-2021 yillarda”gi maqsadlari va vazifalari bilan bog‘liq. Shaxsiy ikki-harakat banklarining faoliyatini davlat tomonidan litsenziyalanganligi bu sohada xalqaro rejalashtirishni rivojlantirish hamda moliyaviy taraqqiyotni kuchaytirishning muhim qadamidir.
Shaxsiy ikki-harakat banklarining litsenziya olishi uchun O‘zbekiston Respublikasining moliya vazirligi tomonidan belgilangan har qanday zamonda Shaxsiy Davlatlararo Bank Moskvada joylashgan Witsowi sassiylikning taklifi asosida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan litsenziya berish uchun taqdim etiladi. Davlatdagi litsenziyali shaxsiy ikki-harakat banklarining ahamiyati hujjatlarini to‘g‘risida xabar beradigan moliyalashtirish bo‘limining asosiasidir.
Shaxsiy ikki-harakat banklarining davlat litsenziyasi olishi yillik foizgacha (xalqaro ilmiy-amaliy va moliyalashtirish restavratsiyasi kvotaligidan foydalanib hisoblanib, quyidagi bo’linma bo’ynida naqil etiladi:
- Shaxsiy ikki-harakat banklari bo’yicha asosiy banklarning aktivlari taksimoti;
- Shaxsiy ikki-harakat banklari tomonidan belgilangan hisob-kitoblarni yo‘llash bo‘yicha maxsus talablar;
- Shaxsiy ikki-harakat banklarining real mulk xisob-kitoblarini ishlashi yuzaki talablari;
- Shaxsiy ikki-harakat banklarining faoliyat ko‘nikmalarini to‘ldirish uchun qo‘llanmalar;
- Shaxsiy ikki-harakat banklari to‘g‘risidagi ma’lumotnomaning asosiy tarkibi.
Shaxsiy ikki-harakat bankining faoliyatini amalga oshirishga litsenziya olish uchun 15 kun muddat beriladi. Litsenziya berishning muddati o‘rindado‘st davlatlararo bank oilalariga beriladi. Litsenziya olishning qanday yo‘lga borishiga qaror chiqarilgandan keyin, shaxsiy ikki-harakat bankining moliyalashtirish bo‘limi “summa-raqam” qaydnomasini ketma-ket to‘plab chiqib, moliyalashtirish hamda qayta yuritish bo‘limiga taqdim etadi. Bank litsenziyasini olish to‘g‘risida qabul qilingan qabul qilingan qarornoma asosida shaxsiy ikki-harakat banki xodimlarining faoliyati faqatgina O‘zbekiston Respublikasida amalga oshiriladigan va O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tasdiqlanadigan dokumentlarni o‘zing boshqaradi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan belgilangan tartib bopida banklarning faoliyatini litsenziya asosida amalga oshirish egalari O‘zbekiston Respublikasida faoliyat ko‘rsatadigan filiyal va predstavitelni chaqirishga litsenziya olib bering. Litsenziyasiz faoliyat ko‘rsatayotgan bankning mol sohasidagi faoliyati O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan o‘tkazilgan imtiyozli sessiyalar hisobiga bajarilib chetlashishi mumkin.
Bank xodimlarining loyihalash va kredit berish uchun tayyorlov
Banklarning faoliyatini rivojlantirish davlat qisqa muddatli va uzun muddatli kreditlarning qo‘llanilishi bilan bog‘liq. Har bir bank xonasi ikkilamchi tarzda xodimlarni ishlab chiqish uchun yangi loyihalar va mashg‘ulotlarga ehtiyoj duyar. Rahbariyat ichida faoliyat ko‘rsatishga ruxsat etilgan kishilar tomonidan yangi xodimlar tanlanishi kerak, shuningdek, ularning o‘zlarini banklarda boshqarish va moliyalashtirish qobiliyatlari ham ta’minlanishi kerak.
Xodimlarning loyihalash va kredit berish uchun tayyorlov dasturlari hamda xodimlarga kredit berish ustidan integral ish olib borish maqsadga muvofiq tayyorlangan xodimlarning sertifikat ko‘rsatishi kerak, xususan, ularning bank faoliyatini boshqarishgacha qo‘llashlari kerakli bilish va ko‘nikmalarga ega bo‘lishlari muhim hisoblanadi.
Banklar faoliyatini davom ettirishning muhim shartlari va banklarning raqobat konkurentsi bilan turli loyihalar takomillanishi kerak. Shuningdek, banklar litsenziya va davlati tomonidan taxminan belgilangan foizga mos keluvchi davlat kreditlarini olishlari mumkin bo‘lganligini hisobga olmalari kerak.
Banklar o‘zlarini raqobat bilan tanishtirmoqda va banklarning faoliyatini yaxshi ko‘rib chiqib, eng so‘nggi xabarlarga asosan qaror qabul qilish bilan yangiliklardan foydalanmoqda. Buning tufayli, xodimlarni loyihalash va kredit berishni o‘rganish uchun ilmiy tadqiqotlar ochib berish, davlat va xalqaro bozordda bayroq ko‘rsetish, konkurentsiyaning yuqori bo‘lishi sizning bankning ishga qo‘yilishiga qarshi iste’molchilarga takliflar berishga imkon beradi.
Banklararo hamkorlik banklarning faoliyatini rivojlantirishning asosiy omili hisoblanadi, shuning uchun loyihalash va kredit berish uchun tayyorlov ishlariga e’tibor berish kerak. Banklararo tarkibiy fondlarga inklyuziv loyihalarga qaror qabul qilish, banklararo ta’lim muassasalari uchun qo‘llanma tuzish, xalqaro ishlab chiqarishning yangi usullarini takomillashtirishlarini o‘rganishni o‘rganish lozim.
Banklarning yurt tarmog‘ida bank ishlari
Banklar o‘z faoliyatini yurtning egallagan tashqi sohalarida amalga oshirishi bilan bir qatorda, yurt tarmog‘ida ham faoliyat olib bormoqda. Bu esa, davlatning talablariga javob berish va banklarning tovar va xizmatlarini ko‘proq mijozlarga taqdim etishga qaratilgan strategiyalarga rioya qilishni talab qiladi.
Banklar yurt tarmog‘ida kreditlarni berish, jamg‘armalar bilan hamkorlik qilish, valyuta bilan savdo va muomalalarni amalga oshirish, akki va tez hisob-kitoblarni olib bormoqda. Bundan tashqari, banklarning xalkaro moliya tizimlari bilan hamkorlik qilishlari, kreditlarga qo‘yilgan foizlarni hosil qilish, banklarning xabarlarini tarqatish, kredit limitlari bilan raqobatlashish kabi banklarning faoliyatini rivojlantirish istiqbollariga rioya qilishimiz mumkin.
| No | Banklar | Bank ishlari turi | Litsenziya | Foizgacha raqobat | Xabar |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Ipoteka banki | Kreditlar berish | 64L | 18% | Boshlang‘ich litsenziya olindi. |
| 2 | Agrobank | Akkreditiv hisob-kitoblari | 51A | 12% | Yangi filial Toshkent shahrida ochildi. |
| 3 | O‘zsanoatqurilishbank | Valyuta bilan savdo muomalasi | 82C | 10% | Bank filiallarining annonsi. |
Yurt tarmog‘ida banklar faoliyatini rivojlantirish uchun har tomonlama qadam-qa‘datlarni amalga oshirish lozim. Shu bilan birga, banklarning xalkaro hamkorlik bilan integratsiyalashishi ham murakkab jarayonlarga rioya qiladi. Bunda davlatning muassasalariga yordam berish, banklarning xalkaro samarali va aniq loyihalarini ahamiyatga sazovor qiladi.
Bank filiallari va banklararo aloqa tizimi
Banklar filiallarni o‘zaro aloqa tizimini rivojlantirish uchun katta ishlar amalga oshiradi. Bu aloqa tizimi banklar orasidagi ma’lumot almashishini, huquqiy muomalalarini va moliyaviy operatsiyalarni tashkil etishda juda muhim ahamiyatga ega.
Bank filiallarining yaratilishi va ularga bank litsenziyasi olishi xodimlarining loyihalash va kredit berish jarayonini tashkil etishda o‘tish mumkin bo‘ladi. Filiallar aloqa tizimini o‘z ichiga oladi va banklararo ishlarini osonlashtiradi. Shuningdek, bu tizim bank ishlarini kuzatish, boshqarish va muhasebe jarayonlarini tashkil etishda ham xizmat qiladi.
Banklararo aloqa tizimi filiallardagi workstations va banklararo serverlarni ulashish imkoniyatini beradi. Bu tizim orqali banklar real vaqtda ma’lumot almashishlari mumkin. Shunga qarab, banklarning faoliyatini tizimga joylashgan bepul ma’lumotlar orqali kuzatishlari va taxminan to‘lov qilishlari mumkin bo‘lgan banklararo to‘lovlar uchun avtomatlashtirish imkoniyati bor.
Banklararo aloqa tizimi xizmat qilish va mualliflikni ta’minlash imkoniyatini beradi. Xuddi shunday, banklar kichik shartnoma va hujjatlar bo‘yicha ma’lumotlarni almashishdagi davlatlararo to‘lovchi operatsiyalarini to‘liq avtomatlashtirish imkoniyatiga ega bo‘lishi mumkin.
Davlat banklarining xalqaro hamkorlik bilan integratsiyalashishi
Bu bo‘limda «Shaxsiy ikkimari muassasalar to‘g‘risida ish olib borish va foydalanish to‘g‘risida» 2014 yil 13 dekabrda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni asosida banklararo kartalar va to‘lov vositalari sehifalarni banklarning tuzilish va faoliyatini boshqarish davlat qo‘mitasiga uzatish bo‘yicha qaror taklif etilgan.
Bu taklifga muvofiqlashtirish maqsadida muhim qadamlar atildi, chunki xalqaro taraqqiyot organlarining amalda yo‘l qo‘ymoqchi bo‘lgan talablarni bajargan holda, banklar hamkorlik hamkorligi oqibatlari ta’sirida xalqaro hamkorlik bilan integratsiyalangan.
Xalqaro hamkorlik, xususan davlat banklari orasidagi integratsiya, raqobat davlatlarning moliyaviy tizimini, kredit tizimini yanada yanada rivojlantirish imkonini yaratadi. Bu esa to‘g‘ridan-to‘g‘ri osharelarda) tezak unumdorligi banklarning xalqaro hamkorlikdan olingan foizlarini ko‘paytiradi va ularning kreditlari orqali MUST sulh, hidma, mustang asosida yuridik va jismoniy shaxslar orasida ishlab chiqadi.
Bu holatda faoliyatini, qonun shartlari va turlicha litsenziyalanish jarayonida to‘g‘ri qoida stoliga asoslangan banklar o‘rtasidagi raqobat yanada yanada rivojlantiriladi. Moliyaviy banklararo (!) to‘liq aloqidagi moliyaviy mexanizmlarini ham foydalanadilar va xalqaro hamkorlikdagi o‘z ko‘rsatkichlariga ko‘ra faoliyatini tashkil etadi.
Banklararo hamkorlik, o‘zbek banklararo loyihalarini rivojlantirish, kreditlarni chiqarish va xalqaro kirish kentlari uchun to’lovlarni amalga oshirish shartlarini takomillashtirish uchun bor. Bu jarayon davomida banklararo kartalar hozirda yollanadigan raqamli turdagi to’lovlarni amalga oshiradi.
Xalqaro hamkorlik modeli banklarning yurt tarmog‘ida qo‘lgan biriktirilgan kreditlarning qizil kitoblariga o‘xshash sa’y-harakatlarga amalga oshirishlarini himoya qiladi. Bu bilan birga maksimal daromad solig‘ini kopaytirish yuqorida keltirilgan qoidalar qandayligini ta’minlaydi.
11. Banklar faoliyatini davlat tomonidan kuzatish va yo’riqnomalash
Bu sohalarda asosiy xabar, xabar birlashuvining loyihalashiga samarali hissa tashlash, davlat boshqaruvining qonuniy bazasi tug’dirilgandan so’ng ularning amaliyotini rejalashtirish va qonuniy nazoratni amalga oshirish. Yuqorida keltirilgan yo’nalishda banklar faoliyatini rivojlantirish va muvozanatlanishini ta’minlash sharti yo’lga qo’yilgan. Shuning uchun bu yo’nalishda rahbariyatning maqsadlari va strategiyalarini o’z ichiga olgan holda banklar ishbilarmonlariga aniq qonuniy huquqiy qatlamlarning xakikatni oshirish nazorati va ko’paytirish yo’li belgilanadi.
Banklar hamda ularning litsenziyalari
Banklar O‘zbekiston hududida yaratilgan korxonalar hisoblanadi, ularga litsenziya berilishi kutiladi. Litsenziya olish uchun bankning belgilangan mahsulotlarni tayyorlashi, lizing berishga ruhsat olishi, so‘nggiga qadar bank faoliyatini multfilimlarni namoyish etish usullaridan foydalanishga, bankning moliyalashtirish ishlari bilan shug‘ullanishiga to‘g‘ri kelishi talab etiladi.
Litsenziya faqat sig‘orta operatsiyalari ko‘rish yoki moliya bypassesida almashinuvi banklarda o‘rnatingan holda beriladi. Yangisidan yaratilgan banklar ishlab chiqarishni boshlaydi, amma faoliyatini forvarda tashkil etadi juristsik gazetalar. Bunday banklar faoliyatini ijaraga berish orqali moliyalash jarayonlarini boshqarishadi, shu bilan banklar faoliyati va hisobotlarni barcha banklarga topshirish orqali ko‘payishga imkon beradi.
Moliyaviy litsenziya to‘g‘risida davlat o‘z pasportida muallifiy o‘zlashtiradi. Ushbu litsenziya faoliyatni boshlash uchun talab etilgan mablag‘ muddatidan avval qo‘yish, litsenziya tomondan qo‘shma mablag‘larning to‘lovini talab etadi, mos keladigan valyuta mablag‘lari va o‘zbek sumida to‘lovgarchilik va nazorat chiqimlarini qo‘shish uchun boshqa to‘lovlar, bundan tashqari, bankning like-xizmatlarini boshlash uchun beshta nazorat qoidalarini bajarganini kafolat qilish mumkin.
Banklar litsenziyalarga ega bo‘lishlari uchun ba’zi shartlar qo‘yiladi, masalan, minimal depozit miqdorini belgilash, bankning moliyaviy qobiliyatini aniqlash, yuridik yoki jismoniy deposit miqdorini andoza qilish, hisobot vaqtini aniqlash uchun yuklajishni talab qilish va boshqalar.
Lekin banklar arasidagi raqobat ko‘p. Katta banklar aksar buyurtma bilan ishlatadigan banklarda faoliyatini takomillashtirishga ishontirarlar, aksariyatligi tadbirlarni ekonomik faoliyatini o‘tkazish ko‘rsatmalari bilan takomillashtirishdi, bilmaydiganlik narsasini takomillashtiradi. Banklar o‘rtacha hisoblaganda faollashadi, ilgari suratlarda osonla ta’minlanadigan litsenziyalashga rivojlanishi mumkin, xoxlagan banklar bilan tashkil etilgan litsenziyalash matbuot o‘zgarishini to‘gritsa, u sizning litsenziyalash faoliyatini tanliq va mulohaza qilish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
O‘z litsenziyalash nazoratchilarining xabariga binoan, banklar faoliyatini litsenziyalashni kuchaytirishiga majbur. Litsenziyalash davlati, belgilangan litsenziyalash bilan belgilangan banklar bilan hamkorlikda litsenziyalashni amalga oshira oladi, o‘ziga xos banklararo fondlarga inklyuziv loyihani rivojlantirishda to‘g‘ri keladi.